کمدی دل آرته در کوچه پسکوچههای ایتالیای دوره رنسانس
ترجمه و تالیف: الهه ایزدی
Commedia dell’arte که به آن کمدی هنرمندان یا کمدی ماسک هم میگفتند، در ایتالیا و در دوره رنسانس باب شد.
گروهی از بازیگران حرفهای و دورهگرد ایتالیایی در سراسر اروپا نمایش اجرا میکردند و به همین دلیل بر تاتر سایر کشورها نیز تاثیر گذاشتند.
چون این تاتر در برابر تماشاگرانی اجرا میشد که زبان ایتالیایی نمیدانستند، بازیگران در حرکات و حالات بدنی اغراق میکردند تا تماشاگران از زبان بدن آنها منظورشان را دریابند.
کمدی دل آرته
کمدی دلآرته ترکیبی بود از لطیفهگویی، حاضرجوابی، شعبدهبازی، حرکات آکروبات، رقص و موسیقی، مونولوگ و دیالوگهای خندهدار و تقلید.
بداههگویی یکی از شاخصههای مهم این نوع کمدی بود که نیازمند اعتماد به نفس، خلاقیت و تبحر بازیگران بود.
در واقع یک طرح کلی توسط کارگردان (سرپرست گروه) تهیه میشد و او ماهیت شخصیتها، رویدادها و خطوط اصلی پیرنگ را مشخص میکرد و بازیگران با توجه به آن، بداههپردازی میکردند.
تیپهای مشخصی در این نوع کمدی وجود داشت و معمولا هر بازیگر یک نوع تیپ را اجرا میکرد و شخصیت ثابتی داشت؛ به طوری که با گذشت زمان در آن تیپ مهارت پیدا میکرد و تا آخر همان را اجرا میکرد.
شخصیتهای نمایشنامه، پیرمردان هوسباز یا احمق، زنان بیبندوبار، معشوقهای وفادار، سربازان گستاخ و آدمهای مضحک و کودن بودند.
در واقع هم شخصیتهای اغراقآمیز در این نوع کمدی وجود داشت و هم شخصیتهای طبیعی.
همچنین از ماسک (صورتک) هم در این نوع نمایش استفاده میشد.
شخصیتهای اغراقآمیز معمولا ماسکهای نیمه بر چهره میزدند و شخصیتهای طبیعی غالبا صورتشان را با آرد یا پودر، سفید میکردند.
از ویژگیهای دیگر آن، استفاده از زبان عامیانه (محاوره) و لهجهها و گویشهای مختلف و گاهی نادرست در طول نمایش بود.
صحنه، در کمدی دلآرته، ساده بود و از یک سکو و یک پرده تشکیل میشد.
پرده گاهی ساده و گاهی نقاشیشده بود. برای اجرای این تاتر کمدی به سالن یا مکان خاصی نیاز نبود.
اجزای صحنه معمولا از یک صندلی و میز تشکیل میشد.
سکو هم موقتی بود و برای اجرای نمایش در بازارها و میدانهای شهر به کار میرفت.
قبل از بالا رفتن پرده و شروع نمایش، یکی از بازیگران مرد پیشگفتار را میگفت که ربط زیادی هم به محتوای اجرا نداشت.
با گذشت زمان، عنصر بداههگویی در این نوع نمایش کمرنگ شد و دکور صحنه مورد توجه و تمرکز قرار گرفت.
زوال کمدی دلآرته نیز از همینجا آغاز شد. شوخیکلامی از بین رفت و جایش را به شوخی فیزیکی داد.
کمکم جنبش واقعگرایی در تاتر آغاز شد و گرایش به تاتر واقعگرا که وفادار به متن و جزئیات بود، به روند رو به افول کمدی دلآرته شتاب بیشتری داد.
شکسپیر نمایشنامه «کمدی اشتباهات» را تحت تاثیر کمدی دلآرته نوشت.
همچنین نمایشنامههای «پزشک اجباری» و «نیرنگهای اِسکاپِن» از مولیِر و «نوکر دو ارباب» از کارلو گولدونی از داستانها و تیپهای کمدی دلآرته بیرون آمدند.
کمدی دلآرته مشابه نمایش روحوضی در ایران است.
کمدی دل آرته
شخصیتهای اصلی کمدی دلآرته اینها هستند:
۱- آرلِکینو: لوده که خدمتکاری زرنگ و چابک و ماهر است.
این شخصیت، صورتکی به رنگ قهوهای مایل به قرمز میزند؛ با ابروهای متعجب و بالارفته، چشمهای گربهای، بینی کوتاه، گوشههای لب تا روی گونه و خال گوشتی بزرگ.
او لباسهایی میپوشد که پر از تکهپارچههای رنگارنگ وصلهشده است.
۲- زانیها: دو خدمتکار (مرد و زن) مسن، بیادب و بدجنس. صورتکهای آنها به رنگ قهوهای تیره است؛ با پیشانی بلند و برجسته و چشمانی ریز.
۳- پانتالونه: پیرمردی ثروتمند با لهجه ونیزی که اغلب با خدمتکارش زانی وارد ماجراهای عاشقانه میشود.
صورتک او به رنگ کرم روشن یا قهوهای است با بینی قوزدار و ابروها و چشمانی رو به پایین و افتاده. این شخصیت، لباسی قرمز میپوشد با کتی تنگ و اغلب حیلهگر، خسیس و عاشق تجمل است.
۴- ایلدوتوره: دکتر در طب یا حقوق با لهجه بولونی. طبل توخالی است و فقط ادعای فضل دارد.
لغات لاتین را اشتباه به کار میبرد. سادهلوح است و معمولا گول میخورد.
رنگ صورتک او بنفش تیره است و بینی بزرگی دارد. لباس سرتاپا سیاه میپوشد با یقه و سرآستینهای سفید و یک دستمال سفید هم از کمربند چرمیاش آویخته است.
۵- ایلکاپیتانو: کاریکاتوری از شجاعت! جسور کاذب. اغلب از رشادتهایش در جنگهای گذشته میگوید و دروغپرداز است.
صورتک او به رنگ کرم روشن یا قهوهای است. صورتک او ظاهری تهدیدآمیز دارد با یک بینی بزرگ و سبیلهای مجعد.
۶- پولچینِلا: خدمتکاری مسن اهل ناپل. صورتک او بینی عقابی بزرگی دارد با ابروهای افتاده و چشمهای گرد.
خالهای زیاد و برجستهای هم روی بینی، گونه و پیشانی دارد.
۷- بریگِلا: خدمتکاری مسن، حیلهگر و مردمآزار. رنگ صورتک او متمایل به سیاه است و بینی پهن و مویی زیر لب پایینی دارد.
شخصیتهای دیگر عبارتند از: گراتسیانو، ایناموراتو، پانتالون و …
پایان
برای مطالعه سایر مقالات اینجا کلیک کنید.