سید اشرف الدین گیلانی یا نسیم شمال، شاعر مبارز دوره مشروطه بود
سید اشرف الدین گیلانی یا نسیم شمال، شاعر مبارز دوره مشروطه بود
نویسنده: مهدی صالحی
هوپ هوپ، فقیر، خرابعلی میرزا، لات‌ولوت، یتیم جوجه، میرزا قشون علی، محروم‌الحقوق، آکل‌الوقفیات و نسیم شمال تمامی اسامی مستعار سید اشرف الدین حسینی گیلانی است که در سال ۱۲۴۹ خورشیدی در شهر قزوین متولد شد.
وی یکی از طنزپردازان مشهور دوره مشروطه است که با انتشار هفتگی روزنامه نسیم شمال که اکثر مطالب آن را خود می‌نوشت توانست تأثیری جاودان در ادبیات و مطبوعات ایران بگذارد.
نام‌گذاری روزنامه از شعر حافظ برداشته‌شده است که می‌گوید:
خوش خبر باشی ای نسیم شمال
که به ما می‌رسد زمان وصال
قصّةُ العشقِ لا انفصام لها
فُصِمَت ها هُنا لسانُ القال
روزنامه نسیم شمال ابتدا در سال ۱۳۲۵ هجری قمری برابر با ۱۹۰۸ میلادی در رشت منتشر شد که بعد از چند سال انتشار و هم‌زمان با به گلوله بستن مجلس انتشار آن متوقف گردید.
با مهاجرت سید اشرف الدین از رشت به تهران و بعد از هفت ماه از آخرین انتشار نشریه در سال ۱۳۳۳ هجری قمری مجدد با طنزهای سیاسی و اجتماعی و همچنین احمدا سرا به میان مردم بازگشت.
روزنامه وی به‌قدری در میان مردم مشهور و محبوب بود که برای خواندن آن لحظه شماری می‌کردند و خود سید اشرف را هم آقای نسیم شمال می‌نامیدند. او یکی از مهم‌ترین طنزپردازان این دوره محسوب می‌شود.
طنز نسیم شمال طنز تفسیری است و گاه مستقیم و سرراست با نگرشی هزل‌آمیز، نظرگاه بزله پرداز دارد با روحی لطیف در پس پشت آن چرخش‌های ذهنی سید اشرف ساحت‌های مختلفی را دربر می‌گیرد. او تفسیر کننده عادت‌ها و انگارهای زمانه به شیوه طنز و بذله است.
روزنامه او انباشته از مضامین پوشیده و پنهان و نکته‌های روشن و تاریک اجتماعی- سیاسی روزگار خود است. قلمش تلخ و گزنده است و حکایت از بی‌خبری ما دارد. طنز او نوعی دهن‌کجی به واقعیت است:
ای قلم پنداشتی هنگامه دانشوری است
دوره علم آمده هر کس به عرفان مشتری است
تو نفهمیدی که اوضاع جهان خر تو خری است
خر همانست و عوض گردیده پالان ای قلم
نسیم شمال علاوه بر اشعار جدی خود با استفاده از شگردها و ساختارهای گوناگون طنز با شعار شوخ طبعانه به انتقاد از ستمگران و زورداران و متحجران و تمام عوامل و عناصر عقب‌ماندگی ملت پرداخت و با کنار هم قرار دادن کلمات عناصر و مفاهیم نامتجانس و گاهی متضاد و همچنین متناقض فضایی طنزآمیز در آثار شعری خود به وجود می‌آورد و با استفاده از تضاد، تشبیه، تلمیح، تشخیص و ساختن عبارات و کلمات و اسامی غیرمتعارف و امثال آن ساختار سخن طنزآمیز خود را مستحکم نمود.
او با این ساختار طنزآمیز به‌نقد و بررسی مضامین مهم سیاسی مثل انتقاد از شاه، وزیران، وکیلان مجلس، حکام محلی، بیگانگان و بیگانه پرستان و امثال آن و همچنین به مسائل فرهنگی اجتماعی چون طبقات اجتماعی و ویژگی‌های آن‌ها، فقر و بدبختی، رواج نیرنگ و فریب، مشکلات زنان، آداب و رسوم تحمیلی و خرافی و امثال آن پرداخته است.
نسیم شمال چندین کتاب منتشر نمود که برخی از آن‌ها آثاری بود که در روزنامه خود منتشر نموده البته باکمی تغییر همانند کتاب نسیم شمال و باغ بهشت و یا عاشقانه عزیز و غزال که به نظم و نثر بدون نوآوری خاصی از رومئو و ژولیت اقتباس شده است.
این اثر ابتدا به‌صورت پاورقی‌های دنباله‌دار در نسیم شمال و سپس به طور کامل در ۱۳۰۹ خورشیدی در تهران منتشر شد، کتاب‌های بشارت ظهور که ترکیب‌بند مفصلی در ۲۴ بندِ ۱۵ بیتی و مجموعاً بالغ‌بر ۳۶۰ بیت که موضوع آن ظهور حضرت مهدی (عج) است و با قطعه نثری در بیان بیداری مسلمانان و احیای میراث اسلامی و دو قطعه شعر متناسب با موضوع ترکیب‌بند به پایان می‌رسد. این منظومه به‌طور مستقل در ۱۳۳۱ ق به چاپ رسید.
کتاب تاریخ مختصر ایران یا تاریخ مقدماتی که به منظومه اشرفی هم معروف است، اثری منظوم و مصور به‌صورت سؤال و جواب است و تاریخ ایران را از ابتدای دوره کیومرث تا پادشاهی احمد شاه قاجار، در بردارد و به هزینه محمدخان یگانه فرزند سردار معتمد گیلانی در ۱۳۳۳ ق در تهران به چاپ رسیده است.
آخرین کتابی که از سید اشرف الدین گیلانی معرفی می‌کنیم گلزار ادبی است، منظومه‌ای از داستان‌های پندآموز مشتمل بر ۳۳ حکایت از زبان حیوانات که غالباً از داستان‌های لافونتن و فلورین ترجمه‌شده و هدف از تألیف آن، تهیه کتاب درسی برای کلاس‌های ابتدایی بوده است.
ظاهراً اشرف‌الدین در ترجمه آن از کمک‌های آقا میرزا حسن خان نماینده معارف گیلان بهره برده است. این کتاب در ۱۳۳۱ ق در تهران به چاپ رسیده است.
این شاعر چیره‌دست در ۲۹ اسفند ۱۳۱۳ هجری خورشیدی در تهران فوت نمود و قبر ایشان در ابن‌بابویه شهرری است.
دست مزن! چشم، ببستم دو دست
راه مرو! چشم، دو پایم شکست
حرف مزن! قطع نمودم سخن
نطق مکن! چشم، ببستم دهن
هیچ نفهم! این سخن عنوان مکن
خواهشِ نافهمیِ انسان مکن
لال شوم، کور شوم، کر شوم
لیک محال است که من خر شوم
منابع:
-مقاله طنزپردازان دوران مشروطه
-ویکی شیعه – نسیم شمال
–ویکی‌پدیا – سید اشرف الدین گیلانی
-مقاله بررسی سبک طنزپردازی در روزنامه های گیلان در عصر مشروطه و پهلوی
پایان
برای مطالعه معرفی سایر طنزپردازان ایران و جهان اینجا کلیک کنید.