بيان شيرين تلخيها
شب شعر طنز «در حلقه رندان» يکشنبه پاياني هر ماه با اجراي «داريوش کاردان» برگزار ميشود. اين برنامه عنوان قديميترين شب شعر طنز کشور است و شب گذشته يکصدوچهلوسومين برنامه خود را پشت سر گذاشت.
در اين محفل ادبي طنز که به همت موسسه فرهنگي هنري سپهر سوره هنر و دفتر طنز حوزه هنري برگزار ميشود، جمعي از شاعران، طنزپردازان و علاقهمندان ادبيات طنز به شعرخواني پيرامون مسائل و مشکلات اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي ميپردازند. به اين ترتيب شب گذشته نيز با شعرخواني طنز از سوي شاعران تواناي طنزپرداز همراه بود.
از ميان اين شاعران «رضا احسانپور» شعري طنز با نقدي بر سينماي ايران خواند که با استقبال شرکت کنندگان در اين برنامه روبهرو شد. همچنين «ياسمن حسيني» که براي اولين بار در اين برنامه شعرخواني ميکرد، شعري با موضوع «حمايت از توليد داخل» ارائه داد. از سوي ديگر «مهران حسيني» يکي از شاعران طنزپردازي که معمولا حضور در اين برنامه را از دست نميدهد به ارائه اثري با موضوع «آسيبشناسي ازدواج و تاثيرات فضاي مجازي روي آن» پرداخت. «سعيد طلايي» نيز شعر خود را خطاب به «خليج فارس» در نقد بيتوجهيهاي مسئولان دولتي به آن خواند و مورد تشويق حضار در اين برنامه قرار گرفت. «مهدي فرجالهي» نيز به اجراي موسيقي و شعر طنز پرداخت.
« اکبر کتابدار» از اساتيد و شاعران طنزپرداز کشور در اين برنامه به چگونگي انتخاب شعر مناسب با توجه به جمعي که قرار است شعر در آن قرائت شود پرداخت و گفت: هميشه در ميان اهالي شعر اين سوال مطرح بوده است که چه شعري را در اين برنامه بخوانيم بهتر است. بيشک بايد مخاطبين خود را در مرحله اول در نظر بگيريم. به عنوان مثال، هنگامي که ميخواهيم در برنامه «در حلقه رندان» شعرخواني کنيم، با توجه به اينکه طيف بيشتر شرکتکنندگان در اين برنامه طنزپرداز هستند و خودشان اهل فن، سعي ميشود آثاري انتخاب شود که داراي وجوه طنز بيشتري است. حال همين کار را در جلسهاي که رسميت بيشتري دارد و شعرخواني طنز گوشهاي از آن برنامه است، سعي ميکنيم شعر مورد نظر به شوخطبعي نزديکتر باشد.
کتابدار در مورد تفاوت طنز با فکاهه و يا ديگر نمونههاي شعر خندهآور گفت: شايد اگر به شرکتکنندگان «در حلقه رندان» گفته شود که شعري که ميخوانيد «فکاهه» است، بيشک جمع زيادي آن را نميپذيرند. در حالي که بيشتر آثار ارائه شده «فکاهه» و «شوخطبعي» است. براي بيان اين موضوع بهتر است به بررسي تاريخي ورود واژه «طنز» بپردازيم. واژه «طنز» حدود ۷۰ سال پيش مطرح شده است. قبل از آن به اين آثار هزل، لطيفه، شوخي، فکاهه و از اين قبيل گفته ميشد. تا اينکه در دهه ۱۳۳۰ آقاي «اقبال آشتياني» در مجله اقبال و «دکتر ناطق خانلري» در مجله سخن واژه طنز را براي اولين بار بيان کردند و آن را با هدف تفکيک از آثار از هزل و فکاهه؛ ترويج و تثبيت کردند. به اين ترتيب توانستند آثار طنزآميز «عبيد زاکاني» را از ديگر آثار جدا و به آن عنوان مناسب «طنز» را بدهند.
کتابدار افزود: اگر به فکاهه بودن برخي آثار اين برنامه اعتقاد داريم، نبايد تصور کنيم که درجه و شأن شاعر آن فکاهه پايين است؛ چرا که در بسياري از موارد، فکاههگويي بيشتر از طنز جوابگوي نياز مخاطب است.
وي با بيان نمونهاي از اشعار «عبيد زاکاني» در مورد تفاوت طنز و فکاهه گفت: عبيد زاکاني هم طنز را به خوبي ارائه ميکند و هم در فکاههگويي توانمند است. اما اين دو نوع شعر تفاوتهاي مهمي با هم دارند. به عنوان مثال اگر من امروز در اشارهاي به «گراني تخممرغ» شعري بگويم، فکاهه محسوب ميشود. اما اگر به «چرايي؟» گراني «تخممرغ» بپردازم، طنز را به کار گرفتهام.
کتابدار در پايان گفت: طنز بيان انتقادات تلخ به گونهاي شيرين و خندهآور اما عفيف و منصفانه است. هنگامي که اين موارد در يک اثر وجود داشته باشد، آن اثر ميتواند به طنز نزديک باشد. کار طنز اصلاح، تدريس و تعليم است. در حالي که هجو و هزل اينگونه نيست.
گفتني است، در اين برنامه شاعران طنزپردازي همچون عليرضا لبش، سعيده موسويزاده، کاوه جوادي، مژگان مطهري، عبدالله مقدمي، سيد اميرسادات موسوي، صابر قديمي، عباس ثمري، محمدحسن صادقي، حميد اسماعيلي، ابوالقاسم صلحجو، روحالله احمدي، سيامک روشن، ناهيد نوري، سيدجواد يثربي و استاد باني به شعرخواني طنز پرداختند.