ژان ژاک سامپه کاریکاتوریستی که طرحهایش را دوست داشت
نویسنده: سارا ملاعباسی
بسیاری از شخصیتها و کاراکترهای معروفی هستند که از خالقشان مشهورترند.
مثلاً ممکن است فردی با ۱۹۰ سانت قد و ۲۸ سال سن، وقتی راکون ببیند، بگوید: «ئه رامکال» یا وقتی دلقکماهی میبیند بگوید: «نگاه کن یه نمو داره شنا میکنه».
«نیکولا کوچولو» نیز شخصیتی است که از خالقان خود یعنی «ژان ژاک سامپه» و «رنه گوسینی» بیشتر شناخته میشود.
ژان ژاک سامپه کاریکاتوریست فرانسوی است که در ۱۷ اوت ۱۹۳۲ متولد شد. یعنی همان ۲۶ مرداد ۱۳۱۱ خودمان. شمسیاش را هم گفتیم که جمع و تفریق بیهوده انجام ندهید.
در اولین جملهای که درباره این کاریکاتوریست آمده این است که: «او را بیشتر با نام «سامپه» میشناسند».
گویا خیلی به خودشان سخت نگرفتند و فقط از نام کوچک او صرف نظر کردند.
بخشی از طرحهای ژان ژاک سامپه
او در سنین کودکی از مدرسه اخراج شد و به جای درس خواندن، کارهای مختلفی را برای کسب درآمد امتحان کرد.
از اینکه او چه مشاغلی را تجربه کرد، اطلاعاتی در دسترس نیست، اما مشخص است که آن مشاغل خیلی نان و آبدار نبودند و او نتوانست در آنجا شهرتی کسب کند.
سامپه بعد از خروج از ارتش، در سال ۱۹۵۰ (۱۳۲۸ تا ۱۳۲۹ شمسی) شروع به سر زدن به دفاتر روزنامهها کرد.
او گاهی سایر اعضایش مثل مغز را هم درگیر میکرد و در بعضی از دفاتر به عنوان کاریکاتوریست یا نقاش مشغول به کار میشد.
او در سال ۱۹۵۲ (دیگر خودتان به سال شمسی که بالا گفته شد، دو سال اضافه کنید) اولین جایزهاش را که به هنرمندان آماتور جوان اعطا میشد را دریافت کرد.
شاید اگر امکانات الان را داشت، این موفقیت را استوری میکرد، اما خوشبختانه یا متاسفانه چنین امکاناتی وجود نداشت.
نقطه عطف زندگی ژان ژاک سامپه را میتوان در ملاقات با رنه گوسینی پیدا کرد.
در اصل این ملاقات نقطه عطفی در زندگی بسیاری از نوجوانان و جوانان هم محسوب میشود.
چرا که بعد از آن ملاقات، در سال ۱۹۵۹ (این بار را هم ما حساب میکنیم، ۱۳۳۸-۱۳۳۷ شمسی) ماجراهای نیکولا کوچولو خلق شد.آن دو نفر توافق کردند که متن و داستان از گوسینی باشد و خط و کاریکاتور از سامپه.
در مورد درصد و نحوه شراکتشان اطلاعات دیگری موجود نیست و همین را هم با خواندن کتاب نیکولا کوچولو متوجه شدیم.
در اصل نیکولا کوچولو از سال ۱۹۵۴ در مجله Le Moustique ظاهر و در سال ۱۹۶۰ کمیک نیکولا کوچولو در مجله Pilote منتشر شد.
ناگفته نماند که سامپه نیز در میان این سالها، کارش را با مجله پریمچ آغاز و با بسیاری از نشریهها همکاری کرد.
اما در میان آثار او این «نیکولا کوچولو» است که بیشتر از آثار دیگرش دیده شد و بسیاری از آدمها با آن خاطره دارند.
بسیاری از افراد، داستان نیکولا را ماجراهایی میدانند که با زبان ادبیات و کاریکاتور به جای تفسیر زندگی بزرگسالان، زندگی از دید کودکان را روایت میکند.
موضوعی که در زمان خودش، غیر عادی محسوب میشد.
به بیانی دیگر در دورهای که حقوق بسیاری از مردم (خصوصاً زنان) در سراسر جهان پایمال میشد، نویسنده و کاریکاتوریستی دنیا را از نگاه کودکانهای روایت کردند.
در چنین موقعیتی بود که آنها نشان دادند اوضاع به آن جدیتی که همه فکر میکنند نیست و بهتر است به کودکان و دنیای آنها بیشتر توجه کنیم. طبیعی است که در آن زمان دیگران این داستانها را غیر عادی بدانند و زیر لب بگویند: «تو هم دلت خوشهها…».
اما از آنجایی که اعتماد به دنیای کودکان نه به کسی آسیب میزند و نه جایی را خراب میکند، در همان سالها «ماجراهای نیکولا کوچولو» با آن همه کوچکی به کتابی بینالمللی تبدیل شد و توانست نگاهی ایدهآل گرایانه به زندگی کودکان را ترویج دهد.
به طوری که کلمات تحسین برانگیزی به خالقان این داستانها نسبت داده شد و با آنکه خود کودکان معنای آن کلمات تحسین برانگیز را نمیدانستند، به بزرگترها اعتماد میکردند و با خودشان میگفتند: لابد چیز خوبی است دیگر.
برای آنکه از بحث اصلی دور نشویم باید بگوییم توصیف دیگری که از سامپه میشود این است که او با طرحهایش دوست بود و زمانی که از طرحها خسته میشد آن را کنار میگذاشت.
ما هم چندبار این جمله را خواندیم تا رفتاری خاص در آن ببینیم و سرلوحه کارمان قرار دهیم یا حداقل بفهمیم آیا طرحهایش هم او را دوست داشتند یا نه، اما چون چیزی پیدا نکردیم، ترجیح دادیم بگوییم سامپه فردی تلاشگر بود که در عین سادگی حرفهای عمیق اجتماعی برای گفتن داشت و آن را در کاریکاتورهایش به نمایش میگذاشت.
به طوری که خلق شخصیتهایی چون «مارسلن کیو»، «رائول بتورن» و «آقای لامبر» برای چهل سال او را جزو برترین تصویرگران فرانسه قرار داد.
با آنکه او آثار بسیاری در زمینه کاریکاتور دارد و جزو معدود هنرمندانی است که روی جلد شمارههایی از مجله نیویورکر تصویرگری کرده است، باز هم دیگران او را با عنوان «کاریکاتوریست نیکولا کوچولو» به یاد میآورند.
از آثار دیگر سامپه میتوان به هیچ چیز ساده نیست، مارتین پبل، همه چیز پیچیده است، موسیو لامبر، اوقات خوش، هراسهای بزرگ، پیامهای جورواجور و… اشاره کرد.
در نهایت ژان ژاک سامپه در ۱۱ اوت ۲۰۲۲ (۲۰ مرداد ۱۴۰۱) چشم از جهان فروبست.هر چند که به فاصله یک هفته نتوانست نودمین سالگرد تولدش را جشن بگیرد، اما جزو افرادی است که هم هزاره جدید و هم قرن جدید را دیده و با وجود طناز بودن، در این مورد نمک نریخته است.
پایان
برای مطالعه معرفی سایر طنزپردازان اینجا کلیک کنید.